Στο παρόν άρθρο, εξετάζεται το πρόβλημα της άμεσης φυλάκισης πολιτών σε περιπτώσεις που αφορούν αστικά χρέη ή μη εξόφληση χρηματικών ποινών που ορίζονται από το Δικαστήριο. Το πρόβλημα, άπτεται στο γεγονός ότι στο τελικό στάδιο της αλυσίδας των διαδικασιών, ένα Δικαστήριο διατάσσει την άμεση φυλάκιση του ατόμου χωρίς να εξετάσει τους λόγους για τους οποίους αυτό το άτομο δεν πλήρωσε το ποσό που οφείλει. Συνέπεια τούτου, άτομα μεταφέρονται καθημερινά στις Κεντρικές Φυλακές για οφειλές ύψους διακοσίων και πεντακοσίων ευρώ και σε πολύ σπάνιες περιπτώσεις μεγαλύτερων ποσών που φτάνουν τις δύο χιλιάδες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα, να οδηγούνται στις Κεντρικές Φυλακές πολίτες για μικροποσά, την στιγμή που τα έξοδα της φυλάκισης τους είναι πολύ περισσότερα από τα ποσά που οφείλουν οι ίδιοι.
Όταν πρόκειται για αστικά χρέη – οφειλές, οι οποίες έχουν προκύψει μετά από απόφαση αγωγής, στην απουσία διαφορετικού τρόπου είσπραξης της απόφασης, το Δικαστήριο εφόσον έχει ήδη αποφασίσει την εξόφληση του ποσού με μηνιαίες δόσεις και αυτές οι δόσεις δεν έχουν πληρωθεί, τότε το Δικαστήριο μετά από αίτηση προχωρά στην έκδοση εντάλματος φυλάκισης του οφειλέτη. Ένταλμα, το οποίο είναι τυποποιημένο και αναφέρει ρητά ότι ο οφειλέτης πρέπει να φυλακιστεί για χρονική περίοδο που αποφασίζει το Δικαστήριο εκτός και αν πληρώσει το ποσό στην Αστυνομία.
Όταν πρόκειται για χρηματικές ποινές που καθορίζονται από το Ποινικό Δικαστήριο, η διαδικασία είσπραξης προωθείται με προκαθορισμένες επιστολές προς τον οφειλέτη, οι οποίες δίνουν χρονικές περιόδους εξόφλησης. Όταν ο οφειλέτης δεν προχωρήσει σε πληρωμή, το Δικαστήριο εκδίδει με συνοπτική διαδικασία διάταγμα φυλάκισης του ατόμου για συγκεκριμένη χρονική περίοδο εκτός και αν πληρώσει το οφειλόμενο ποσό στην Αστυνομία.
Και στις δυο περιπτώσεις (αστικά και ποινικά), μπορεί να δοθεί αναστολή στην εκτέλεση αυτών των ενταλμάτων από τον Γενικό Εισαγγελέα μετά από αίτηση του οφειλέτη, στην οποία πρέπει να επεξηγεί τους λόγους που δεν μπορεί να ανταποκριθεί στην απαιτούμενη χρηματική οφειλή. Αν δοθεί αναστολή για περίοδο έξι μηνών, στη συνέχεια απαιτείται ανανέωση της αναστολής αυτής. Στις περιπτώσεις αστικών οφειλών τις πλείστες φορές η απάντηση του Γενικού Εισαγγελέα είναι αρνητική.
Βάσει του Άρθρου 1 του 4ου Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Συμβάσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου όμως, που ορίζει ότι «κανένας δε θα στερείται της ελευθερίας του, απλώς και μόνο διότι αδυνατεί να πληρώσει συμβατική υποχρέωση» εκτός και αν αποδειχτεί ότι η μη πληρωμή δεν βασιζόταν αποκλειστικά στην οικονομική αδυναμία του ατόμου να πληρώσει αλλά στην δόλια συμπεριφορά του να αποφύγει την πληρωμή, η σύλληψη δεν υφίσταται.
Το Ανώτατο Δικαστήριο στην υπόθεση Κώστας Αντωνίου ν. Εθνικής Τράπεζας (2006) 2 Α.Α.Δ. 497 αποφάσισε ότι οφειλή σε τράπεζα η οποία μετατράπηκε από αστική σε ποινική λόγω της διαδικασίας, δεν θα μπορούσε να αποτελέσει λόγο φυλάκισης, βάσει των πιο πάνω προνοιών του Πρωτοκόλλου της Ευρωπαϊκής Συμβάσης Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Περαιτέρω σημαντική απόφαση επί του θέματος είναι και η Ανδρέας Τσιαπίνης Υπεραγορά ΛΤΔ ν. Παναγιώτη Παναγή Υπ. Αρ. 30177/14, ημερομηνίας 09/02/15 στην οποία γίνεται ξεκάθαρη αναφορά ότι το Δικαστήριο χρειάζεται μαρτυρία από τον κατηγορούμενο, ότι δεν υπήρξε συμμόρφωση πληρωμής, λόγω οικονομικών δυσκολιών και μόνο.
Περαιτέρω, σχετικά με τις χρηματικές ποινές που έχουν προκύψει από Ποινικά Δικαστήρια όταν και εφόσον αυτές δεν έχουν εξοφληθεί σύμφωνα με τα χρονικά πλαίσια που δίνονται από το ίδιο το κράτος, το Δικαστήριο βάσει των άρθρων 124 και 129 της Ποινικής Δικονομίας, έχει την εξουσία να εξετάσει σε κάθε περίπτωση – υπόθεση, κατά ποσό η φυλάκιση του πολίτη θα ήταν προτιμότερη από την κατάσχεση της περιουσίας του, αφής στιγμής με την κατάσχεση της περιουσίας μπορεί να προκληθεί καταστροφική ζημιά για τον ίδιο και την οικογένεια του. Όπως και πολύ σωστά αποφασίστηκε στην Αποστόλου Μάριος, (2011) 1 Α.Α.Δ. 1994, η ακύρωση της διαδικασίας μέσω του προνομιακού εντάλματος τύπου Certiorari: «Είναι προφανές από το κείμενο των άρθρων 123 και 124 πως απαιτείτο θεμελίωση πραγματικού υπόβαθρου που εδώ δεν θεμελίωνε η ένορκη δήλωση που κατατέθηκε, άλλο αν θα ήταν δυνατό τέτοια θεμελίωση να μην προέρχεται από λειτουργό, ως ανωτέρω, αλλά από την κατ’ ουσία αντίδικο. Ώστε, χωρίς άλλα, να εκδοθεί ένταλμα φυλάκισης, εδώ για το μεγάλο χρονικό διάστημα του ενός χρόνου. Περαιτέρω, στο πλαίσιο της λειτουργίας των δυο άρθρων, προκύπτει ζήτημα στάθμισης παραγόντων ή συνεπειών και δεν μου φαίνεται πως αυτή η στάθμιση θα ήταν δυνατό να γίνει χωρίς να ακουστεί και το πρόσωπο του οποίου πρόκειται να διαταχθεί η φυλάκιση.»
Συνεπώς, θεωρούμε ότι και στις δυο περιπτώσεις αστικών και ποινικών οφειλών, το Δικαστήριο παράτυπα και εκ των πράγματων παράνομα, διατάσσει την φυλάκιση ενός ατόμου χωρίς να ακούσει τους λόγους που αυτό το άτομο δεν πλήρωσε το ποσό που όφειλε. Ασφαλώς ορθότερη διαδικασία θα ήταν το Δικαστήριο να διατάσσει τη σύλληψη του ατόμου και κράτηση του μέχρι να παρουσιαστεί ενώπιον Δικαστηρίου, δίνοντας την ευκαιρία στο άτομο να απαντήσει ως προς τους λόγους που δεν έχει πληρώσει τις οφειλές του. Σε εκείνο το στάδιο το Δικαστήριο θα μπορεί να αποφασίσει κατά ποσό το άτομο αντιμετωπίζει όντως οικονομικά προβλήματα ή όχι και αν όντως πρόκειται για περίπτωση που η φυλάκιση του ατόμου θα ήταν προς το συμφέρον της δικαιοσύνης.
Δείτε τα εντάλματα σε αριθμούς, όπως αυτά εντοπίστηκαν από το Γενικό Ελεγκτή σε σχετική έκθεση για το 2017:
- Τα ανεκτέλεστα εντάλματα ανέρχονταν στις 23.3.2017, σύμφωνα με το μηχανογραφικό σύστημα της Αστυνομίας, σε 266.537 και αφορούσαν ποσό ύψους €266.048.232.
- Σύμφωνα με το μηχανογραφικό σύστημα των Κοινωνικών Ασφαλίσεων στις 12.5.2017, οι ανείσπρακτες επιδικασμένες οφειλές προς τις Κοινωνικές Ασφαλίσεις ανέρχονταν σε €169.384.155, που αντιστοιχούν σε 57.696 εντάλματα.
- Τα καθυστερημένα έσοδα των Επαρχιακών Δικαστηρίων στις 31.12.2016 ανέρχονταν σε €48.715.369, που αντιστοιχούν σε περισσότερα από 143.000 εντάλματα προστίμου.
- Εκδίδονται περίπου 60.000 εντάλματα τον χρόνο.
- Ο αριθμός των Υπαλλήλων των Δικαστηρίων και των μελών της Αστυνομίας που ασχολούνται αποκλειστικά με τα εντάλματα προστίμου ανέρχεται στους 68 (περισσότερες από 115.000 ανθρωποώρες τον χρόνο), ενώ για τουλάχιστον άλλα 228 άτομα, τα εντάλματα αποτελούν μέρος της καθημερινής τους εργασίας.
Στην περίπτωση εκτέλεσης τέτοιων διαταγμάτων φυλάκισης τα οποία εκτελούνται με τη σύλληψη και μεταφορά του ατόμου στις Κεντρικές Φυλακές, αν το άτομο δεν πληρώσει το ποσό που οφείλει, το άτομο θα πρέπει να παραμείνει στις Κεντρικές Φυλακές μέχρι :
- να δοθεί αναστολή της φυλάκισης του από τον Γενικό Εισαγγελέα με την αίτηση που αναφέραμε πιο πάνω,
- να μπορεί να πληρώσει το ποσό που οφείλει,
- με την καταχώρηση διαδικασίας στο Δικαστήριο με την οποία να αμφισβητεί τη νομιμότητα της κράτησης του, η οποία διατάχθηκε από Δικαστήριο, που ενήργησε εκτός δικαιοδοσίας, για τους λόγους που αναφέρθηκα στην παρούσα έκθεση.
